Zeszyt 4/2016

Od redakcji

W czwartym zeszycie „Czasopisma Prawa Karnego i Nauk Penalnych”, w jubileuszowym, dwudziestym roku funkcjonowania Czasopisma, publikowane są artykuły poświęcone m.in. projektowanym zmianom w prawie karnym oraz opracowania z zakresu prawa karnego porównawczego. Artykuły poruszają zagadnienia ochrony życia i zdrowia dziecka poczętego w perspektywie najnowszych propozycji legislacyjnych (tzw. obywatelski projekt zaostrzający przesłanki dopuszczalnej aborcji), analizują konsekwencje funkcjonowania rządowego programu pomocy w wychowywaniu dzieci „500+” dla odpowiedzialności karnej sprawcy przestępstwa niealimentacji, traktują o definicji podejrzanego i oskarżonego w kontekście konstytucyjnego prawa do obrony, a także omawiają kwestie wykorzystania zwłok i szczątków ludzkich do celów dydaktycznych pod kątem odpowiedzialności karnej za znieważenie zwłok. Prace prawnoporównawcze poświęcone są karom nieizolacyjnym w litewskim prawie karnym, instytucji usiłowania, czynnego żalu, dobrowolnego odstąpienia od popełnienia przestępstwa oraz przygotowania do przestępstwa w prawie karnym Ukrainy. W artykule napisanym w języku angielskim autorzy omawiają zagadnienia hazardu w Internecie. Dziękując za niesłabnące zainteresowanie „Czasopismem Prawa Karnego i Nauk Penalnych”, tak ze strony Czytelników, jak również Autorów publikujących na łamach kwartalnika, zachęcamy do lektury bieżących i archiwalnych zeszytów oraz debaty naukowej w kolejnych latach funkcjonowania Czasopisma.

• Ewa Plebanek - Życie i zdrowie dziecka poczętego jako przedmiot prawnokarnej ochrony (wybrane problemy wykładnicze w perspektywie najnowszych propozycji legislacyjnych)
  

przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, ustawa o leczeniu niepłodności, zapłodnienie in vitro, śmierć dziecka poczętego, przerwanie ciąży, aborcja

Artykuł zawiera dogmatyczną analizę norm prawa karnego odnoszących się do ochrony życia i zdrowia istoty ludzkiej w prenatalnym okresie rozwoju. Punktem wyjścia dla prowadzonych rozważań jest proponowana definicja „dziecka poczętego” zawarta w obywatelskim projekcie ustawy o zmianie ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży oraz Kodeksu karnego autorstwa Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej „Stop aborcji” (druk 784, Sejm VIII kadencji); definicja zarodka ludzkiego oraz zarodka ludzkiego zdolnego do prawidłowego rozwoju zawarta w art. 2 ust. 1 pkt 28 i art. 23 ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 2016 o leczeniu niepłodności; projektowany art. 162a § 1 z projektu nowelizacji części szczególnej Kodeksu karnego autorstwa Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego z dnia 5 listopada 2013 r., przewidujący odpowiedzialność karną za czyny skierowane przeciwko życiu i zdrowiu człowieka w odniesieniu do czynów skierowanych przeciwko życiu i zdrowiu dziecka poczętego zdolnego do samodzielnego życia poza organizmem matki, a także ujęcie znamion czynności wykonawczej typów czynów zabronionych odnoszących się do ataków na życie i zdrowie istoty ludzkiej „w okresie prenatalnym” w wymienionych powyżej aktach normatywnych i ich projektach. Uwagi de lege ferenda i analizę przedstawionych rozwiązań  poprowadzono z perspektywy ogólniejszych zasad prawa karnego i wskazań prawidłowej techniki legislacyjnej, zwracając przy tym uwagę na kwestie mogące budzić wątpliwości interpretacyjne. Celem niniejszego artykułu jest spojrzenie na aktualny stan prawny oraz propozycje jego zmiany w aspekcie dogmatycznym, z pominięciem aspektu kryminologicznego i aksjologicznego oraz sformułowanie na tej podstawie postulatów de lege ferenda.

• Mikołaj Małecki - Przestępstwo niealimentacji w perspektywie zmian (uwagi do rządowego projektu nowelizacji art. 209 k.k. z 28 października 2016 r.)

przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece, obowiązek alimentacyjny, nowelizacja prawa karnego

W artykule zostały przedstawione założenia rządowego projektu nowelizacji art. 209 k.k. z 28 października 2016 r., dotyczące odpowiedzialności karnej za uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego. Przeprowadzone analizy zostały oparte na metodzie analizy dogmatycznej w prawie karnym, z uwzględnieniem aspektu konstytucyjnego. W rezultacie wskazano, że proponowane zmiany nie zostały odpowiednio uzasadnione, a rozszerzenie zakresu kryminalizacji przestępstwa niealimentacji narusza zasadę ultima ratio prawa karnego.

• Paweł Nowak - Definicja podejrzanego i oskarżonego a konstytucyjne prawo do obrony

postępowanie karne, prawo do obrony, podejrzany, analiza konstytucyjna

Autor analizuje zasięg prawa do obrony w aspekcie czasu jego obowiązywania w kontekście przepisów Konstytucji RP, wiążących Polskę umów międzynarodowych oraz regulacji ustawowych, dochodząc do wniosku, iż Konstytucja RP zapewnia prawo do obrony już od momentu podjęcia przez organy ścigania jakiejkolwiek czynności o charakterze dochodzeniowo-śledczym względem danej osoby, nawet w przypadku braku ich wiedzy o tej okoliczności. Rozważania zmierzają do konkluzji, że art. 6 k.p.k. w zw. z art. 71 § 3 k.p.k. w zakresie, w jakim gwarantują prawo do obrony dopiero od momentu uzyskania statusu co najmniej podejrzanego, oraz art. 233 § 1a k.k. w zw. z art. 233 § 3 k.k. w zakresie, w jakim przewidują karalność faktycznego sprawcy przestępstwa za składanie fałszywych zeznań co do okoliczności dotyczących tego czynu mających wpływ na jego odpowiedzialność karnoprawną, są niezgodne z art. 42 ust. 2 Konstytucji RP. Autor neguje dotychczas prezentowane koncepcje wykładni przepisów gwarantujących prawo do obrony, zapewniających ich zgodność z Konstytucją RP, jako odbiegające od zasad wykładni tekstów prawnych, jednocześnie postulując stwierdzenie ich niekonstytucyjności przez Trybunał Konstytucyjny w przewidzianym do tego trybie oraz rezygnację przez ustawodawcę z obowiązującej w polskim procesie karnym formalnej definicji podejrzanego i modelu jego desygnowania w drodze wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów, na rzecz przyjęcia materialnej definicji, gdzie charakter konstytutywny miałoby podjęcie czynność operacyjno-śledczych wobec określonej osoby, nawet w przypadku braku wiedzy organu o tej okoliczności.

• Jacek Barcik, Łukasz Pilarz - Wykorzystanie zwłok i szczątków ludzkich przez studentów do celów dydaktycznych a przestępstwo znieważenia zwłok z art. 262 § 1 k.k.

zwłoki, szczątki ludzkie, znieważenie zwłok, odpowiedzialność karna

Artykuł podejmuje problematykę znieważenia zwłok i szczątków ludzkich przez studentów medycyny w toku zajęć dydaktycznych. Badaniu podlegają znamiona czynu zabronionego z art. 262 § 1 k.k. pod kątem możliwego popełnienia tego przestępstwa przez studentów. Autorzy odwołują się do zasad analizy normatywnej oraz wskazują na okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną studenta za znieważenie zwłok ludzkich.

• Janusz Raglewski, Gintaras Švedas, Justyna Levon - Kary nieizolacyjne w litewskim prawie karnym
  

kary nieizolacyjne, grzywna, kara ograniczenia wolności, polityka karna, litewskie prawo karne, prawo karne porównawcze

We współczesnej nauce prawa karnego coraz większego znaczenia nabiera przekonanie, że izolacja skazanego, jako konsekwencja zastosowania sankcji karnej, nie może stanowić podstawowego instrumentu walki z przestępczością. W polityce karnej prowadzi to do zwiększenia roli kar nieizolacyjnych. Analiza obejmuje ogólną charakterystykę tego rodzaju środków prawnokarnej reakcji w litewskim prawie karnym. Przedmiotem rozważań uczyniono regulacje prawnokarne kraju, któremu w polskiej literaturze karnistycznej poświęcono dotychczas stosunkowo mało uwagi. Zastosowana metoda prawno-porównawcza (bazująca nie tylko na brzmieniu stosownych przepisów, ale również danych statystycznych) przekonuje, że w polityce karnej realizowanej na gruncie polskiego i litewskiego ustawodawstwa kary nieizolacyjne mają istotne znaczenie w zwalczaniu drobnej i średniej przestępczości. Mimo wspólnej optyki, wyraźnie zauważalne równice występują w zakresie opisanych normatywnie podstaw aplikacji tego rodzaju środków penalnych. Ustawodawca litewski wykazuje dużą powściągliwość we wprowadzaniu do części ogólnej materialnego prawa karnego podstaw stosowania grzywny i kary ograniczenia wolności. Zasadnicza różnica występuje w podejściu do instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności. W Polsce ustawodawca dąży do ograniczenia jej stosowania, na Litwie mamy zaś do czynienia z wręcz przeciwną tendencją.

• Aleksander Wróbel - Instytucja usiłowania, czynnego żalu oraz dobrowolnego odstąpienia od popełnienia przestępstwa w prawie karnym Ukrainy
  

formy stadialne, usiłowanie, ukraińskie prawo karne, prawo karne porównawcze

W artykule omówiono instytucje usiłowania, dobrowolnego odstąpienia od popełnienia przestępstwa oraz czynnego żalu w ukraińskim prawie karnym. Poddano analizie rozwój wskazanych instytucji w kodeksach karnych obowiązujących na terenie dzisiejszej Ukrainy od lat 60. XX wieku. Ukraińskie prawo karne wyróżnia się od rozwiązań przyjętych w innych kodeksach karnych byłych państw radzieckich. Pierwszą odmiennością jest zdefiniowanie przestępstwa niezakończonego w ukraińskim Kodeksie karnym. Kolejną nowością jest instytucja czynnego żalu, która wspólnie z dobrowolnym odstąpieniem od popełnienia przestępstwa uzupełnia instytucję usiłowania.

• Iryna Vakula - Przygotowanie do przestępstwa w prawie karnym Ukrainy i Polski (analiza prawnoporównawcza)

formy stadialne, przygotowanie do przestępstwa, ukraińskie prawo karne, prawo karne porównawcze

W artykule została przeprowadzona analiza porównawcza instytucji przygotowania do przestępstwa w prawie karnym Ukrainy i Polski. Zwrócono uwagę na sposób wprowadzenia odpowiedzialności karnej za czynności przygotowawcze oraz wskazano na najczęściej pojawiające się wątpliwości interpretacyjne w ukraińskim prawie karnym, związane z penalizacją przygotowania do przestępstwa.

• Bartosz Kwiatkowski, Joanna Uchańska - The online gambling selected issues. The role of anti-money laundering policy for consumer protection

Artykuł w języku angielskim

jednolity rynek cyfrowy, pranie pieniędzy, unijna ochrona praw konsumentów, hazard internetowy

Artykuł opisuje prawo dostępu każdego konsumenta do najlepszych produktów i usług tak konwencjonalnych, jak i internetowych, w tym gier hazardowych. Prawo to, w opinii autorów, oznacza, że gry hazardowe powinny być uczciwe oraz że muszą być napędzane przez sprawiedliwy podział zysków między właścicielami kasyn i graczami. Zbadane przypadki wykazują, że hazardowa działalność internetowa może przyczynić się do wzrostu liczby uzależnień lub przestępczości, w tym oszustw i prania pieniędzy. Niemniej, według autorów tekstu, ryzyko dysfunkcyjnych i patologicznych zjawisk nie może być powodem wprowadzenia całkowitego albo częściowego zakazu prowadzenia działalność hazardowej. Analiza porównawcza prowadzi do wniosku, że mimo iż regulacje przeciwko praniu pieniędzy (AML) były wprowadzane, aby służyć interesowi publicznemu, poprzez zwalczanie przestępczości oraz utrzymanie stabilności systemu finansowego i ochronę obrotu gospodarczego. Jednakże AML to także pomocne i przydatne narzędzie w ochronie praw konsumentów. Autorzy starali się udowodnić, że AML i prawo ochrony konsumentów łączą się ze sobą i mimo pewnych ograniczeń, które nakładają na konsumentów (np. ograniczanie prywatności) zmierzają w jednym kierunku - gwarancji realizacji wspólnego dobra, nie tylko dla konsumentów, ale także dla przedsiębiorców, będących głównymi aktorami jednolitego rynku wewnętrznego, jak również jednolitego rynku cyfrowego.

digital single market, anti-money laundering, AML, EU CPL, online gambling

The paper describes the right of every consumer to have the best conventional and online products and services, include gambling. That right, in the opinion of authors, means that gambling is to be honest, and that has to be driven by fair share, both for casino owners and their users. The case study proved that online gambling may pose a risk of many increasing addictions and/or fraud or money laundering delinquency. However, authors reckon that the risk of dysfunctional and pathological phenomenon shall not lead to banning gambling entirely or partly. The comparative analysis leaded to the conclusion that the early-bird AML system served only the public interests of the country, including only the supporting of counteracting crimes and maintaining the stability of the financial system, or the protection of economic activity of business. The AML was described as the helpful and useful instrument for the public interest which is often understood and used as a consumer protection tool. Authors tried to prove that the AML and CPL combine each other and regardless of imposing some restriction (e.g. the limiting of privacy) intend to one direction – the guarantee of realization of common, public welfare not only for consumers, but also for entrepreneurs which both are central and leading actors of the internal (single) market as well as the digital single market.