Zeszyt 3/2016

 Od redakcji

Trzeci zeszyt „Czasopisma Prawa Karnego i Nauk Penalnych” w jubileuszowym, dwudziestym roku funkcjonowania Czasopisma, poświęcony jest w znacznej części zagadnieniom projektowanych oraz najnowszych nowelizacji prawa karnego materialnego i procedury karnej. Jan Kluza analizuje projekt nowelizacji ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej, którego celem jest kryminalizacja tzw. kłamstwa oświęcimskiego. Agnieszka Barczak-Oplustil formułuje uwagi krytyczne pod adresem prezydenckiego projektu zmian w Kodeksie karnym i ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich, dotyczących m.in. zaostrzenia odpowiedzialności karnej za czyny godzące w dobra prawne małoletnich do lat 15. Propozycję wprowadzenia nowego środka karnego, polegającego na zakazie korzystania z serwisów społecznościowych, przedstawia i uzasadnia Kamil Mamak. Proceduralne aspekty skazania bez przeprowadzania rozprawy w stanie prawnym począwszy od 15 kwietnia 2016 r. (Dz.U. 2016, poz. 437) analizuje Milena Garwol. Z kolei Szymon Tarapata pisze o niekonstytucyjności art. 517h § 1 Kodeksu postępowania karnego. W niniejszym zeszycie publikujemy także dwie analizy orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego, dwa opracowania z zakresu teorii prawa karnego oraz studium poświęcone rosyjskiemu prawu karnemu. Przedstawicieli poszczególnych dyscyplin akademickich oraz praktyków wymiaru sprawiedliwości zachęcamy do dyskusji o najbardziej aktualnych problemach związanych z tworzeniem, wykładnią i stosowaniem prawa karnego materialnego, procedury karnej i prawa karnego wykonawczego.

 

• Jan Kluza - Projektowany artykuł 55a ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej (analiza krytyczna)
  

„polskie obozy śmierci”, ludobójstwo, odpowiedzialność karna cudzoziemca, przestępstwo przeciwko interesom Rzeczpospolitej Polskiej, nowelizacja prawa karnego

W artykule został poddany analizie krytycznej projekt nowelizacji ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej, na mocy którego proponuje się wprowadzenie nowego typu czynu zabronionego zakazującego przypisywania odpowiedzialności Rzeczypospolitej Polskiej za nazistowskie zbrodnie z czasów II wojny światowej. Jest to kolejna próba penalizacji posługiwania się w dyskusji publicznej określeniem „polskie obozy śmierci”. Analiza projektu prowadzi do wniosku, iż jest on przejawem populizmu penalnego, a konstrukcja proponowanego art. 55a ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej obarczona jest wieloma wadami.

• Agnieszka Barczak-Oplustil - Prezydencki projekt nowelizacji Kodeksu karnego i ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (kilka uwag krytycznych)

nieletni, ustawowe zagrożenie karą, wymiar kary, przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, nowelizacja prawa karnego

Autorka prezentuje uwagi do prezydenckiego projektu nowelizacji Kodeksu karnego oraz ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, który ukazał się 5 września 2016 r. Celem projektu jest zwiększenie ochrony osób małoletnich poniżej 15 roku życia oraz osób nieporadnych ze względu na swój stan psychiczny lub fizyczny. W artykule krytycznie odniesiono się do projektowanych zmian, wskazano również na niekonsekwencję polegającą na braku nowelizacji art. 10 § 2 k.k. oraz stosunkowo krótki okres vacatio legis projektowanej ustawy.

• Kamil Mamak - Zakaz korzystania z serwisów społecznościowych. Propozycja wprowadzenia nowego środka karnego

środek karny, media społecznościowe, nowelizacja Kodeksu karnego

Artykuł zawiera propozycję wprowadzenia nowego środka karnego polegającego na zakazie korzystania z serwisów społecznościowych takich jak np. Facebook czy Instagram, który mógłby otrzymać brzmienie: „Zakaz korzystania z internetowego serwisu społecznościowego obejmuje zakaz rejestrowania się, logowania oraz publikowania treści na wskazanym przez sąd serwisie”. Autor wskazuje na potrzebę wprowadzenia do Kodeksu karnego tego rodzaju środka karnego i omawia możliwe problemy związane z jego wprowadzeniem.

• Milena Garwol - Proceduralne aspekty tzw. skazania bez przeprowadzenia rozprawy po wejściu w życie ustawy nowelizującej Kodeks karny z 11 marca 2016 r.

tryby konsensualne, postępowanie karne, nowelizacja Kodeksu postępowania karnego

Tematem artykułu jest omówienie proceduralnych aspektów trybów konsensualnych uregulowanych w art. 335 k.p.k., funkcjonujących od 15 kwietnia 2016 r. (Dz.U. 2016, poz. 437). Dogmatycznej analizie poddano kwestie związane z treścią skargi, udziałem pokrzywdzonego w postępowaniu czy też odpowiednim stosowaniem działu 40 Kodeksu postępowania karnego. Obecnie obowiązującej regulacji nie sposób ocenić pozytywnie. Główne zarzuty stawiane pod jej adresem to wydłużenie postępowania, nieodpowiednia regulacja pozycji procesowej pokrzywdzonego oraz nadmierny formalizm związany z wnoszeniem oskarżeń do sądu.

• Szymon Tarapata - O (nie)konstytucyjności art. 517h § 1 k.p.k. słów kilka
  

postępowanie karne, postępowanie przyspieszone, wniosek o uzasadnienie wyroku

W niniejszym opracowaniu zaakcentowano fakt, że oskarżony, którego sprawa rozpoznawana jest w trybie przyspieszonym, ma – na gruncie aktualnie obowiązującego art. 517h § 1 k.p.k. – bardzo niewiele czasu na złożenie wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji. Z tego powodu wyrażono wątpliwość co do zgodności wskazanego przepisu z Konstytucją RP.

• Ewa Grzęda - Niedopuszczalna „samodenuncjacja” czy legalny obowiązek informacyjny? Uwagi na marginesie wyroków Trybunału Konstytucyjnego z 12 marca 2014 r. (P 27/13) i 30 września 2015 r. (K 3/13)
  

prawo wykroczeń, prawo do obrony, obowiązek informacyjny, Trybunał Konstytucyjny

Artykuł stanowi krytyczną analizę instytucji unormowanej w art. 96 § 3 Kodeksu wykroczeń w świetle dwóch orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, dotyczących fundamentalnych wątpliwości w zakresie dopuszczalności ingerencji państwa w życie prywatne obywateli oraz granic prawa do obrony przysługującego osobie, której odpowiedzialność karna jest lub potencjalnie może być ustalana. Autorka krytycznie ocenia umieszczenie obowiązku nałożonego na właścicieli (posiadaczy) pojazdów mechanicznych w obszarze prawa karnego sensu largo oraz polemizuje ze stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego w kwestii przysługującego sprawcy prawa do obrony.

• Michał Peno - Problem sposobu pojmowania i roli winy w prawie karnym (od dogmatyki do wartości)

wina, zasady odpowiedzialności karnej, teoria prawa karnego

Artykuł ma przyczynić się do podjęcia zintegrowanej, tj. filozoficznej i dogmatyczno-prawnej debaty nad pojęciem oraz funkcją winy w prawie karnym. W artykule podjęto próbę określenia ram dla symbolicznej roli czy funkcji winy jako tego składnika odpowiedzialności karnej, który jest kluczowy dla uzasadnienia karania. Przyjęto perspektywę polityczno-kryminalną, takie ujęcie bowiem najpełniej uzasadnia symboliczną rolę winy, która stanowi podstawowy warunek odpowiedzialności karnej, będąc zarazem elementem przesądzającym o tożsamości prawa karnego (w naszej kulturze prawnej). Pojęcie winy w badaniach dogmatyczno-prawnych odbiega jednak od jej moralnego źródła, co w wielu przypadkach przesądza o jej wyłącznie symbolicznym (a przez to konwencjonalnym, fikcyjnym) charakterze.

• Aleksandra Rychlewska - O gwarancyjnym modelu wykładni prokonstytucyjnej przepisów typizujących czyny zabronione pod groźbą kary

wykładnia prokonstytucyjna prawa karnego, dobro prawne, nullum crimen sine lege, zasada bezpieczeństwa prawnego jednostki

Przepisy typizujące czyny zabronione pod groźbą kary stanowią ograniczenie konstytucyjnych praw i wolności jednostki, i jako takie winny być opisane w akcie prawnym rangi ustawy (nullum crimen sine lege) i uzasadnione koniecznością ochrony pewnych dóbr przedstawiających wartość społeczną (nullum crimen sine periculo sociali). Mówiąc o wykładni prokonstytucyjnej prawa karnego mieć można na myśli takie zrekonstruowanie normy prawnej, która z jednej strony najlepiej zabezpiecza dobra prawne, z drugiej zaś mieści się w granicach językowego znaczenia przepisu ustawy. Przyjmując bowiem, że art. 42 ust. 1 Konstytucji RP wysławia regułę prawną, która nie podlega stopniowaniu tak na etapie stanowienia, jak i stosowania prawa, przepis – aby spełniać konstytucyjny standard – musi precyzyjnie wyznaczać zakres kryminalizacji. Mając na uwadze akceptowaną przez Trybunał Konstytucyjny praktykę prawodawczą posługiwania się znamionami odsyłającymi (blankietowymi), czy klauzulami generalnymi, w artykule stwierdza się, że granice czynów karalnych częstokroć dookreślane są przez władze wykonawczą i sądowniczą. Zasada nullum crimen sine lege funkcjonuje tu zatem jako zasada optymalizacyjna, która może być spełniona tylko w jakimś stopniu. Autorka twierdzi, że model wykładni prokonstytucyjnej winien uwzględniać wartość bezpieczeństwa prawnego jednostki, która nie została należycie zabezpieczona przez prawodawcę.

• Joanna Machlańska - Wymiar kary za zbieg przestępstw i zbieg wyroków w rosyjskim prawie karnym

zbieg przestępstw, zbieg wyroków, wymiar kary, rosyjskie prawo karne, prawo karne porównawcze

Instytucja wymiaru kary za zbieg przestępstw i zbieg wyroków tworzy mechanizm redukcyjny pozwalający na orzeczenie jednej kary w miejsce kilku kar podlegających łączeniu oraz na wykonaniu jednej kary. Znamienną cechą rosyjskiego systemu prawa karnego jest to, że tylko w przypadku kary pozbawienia wolności ustawodawca zdecydował się wprowadzić podwyższoną górną granicę kary końcowej w ramach orzekania o odpowiedzialności karnej za popełnienie wielu przestępstw.

• Adam Kasperkiewicz - Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 9 lipca 2015 r., III KK 375/14

postępowanie karne, prawo karne intertemporalne, przyczyna odwoławcza, nowelizacja Kodeksu postępowania karnego

Sąd Najwyższy w komentowanym orzeczeniu rozważał zagadnienie intertemporalne, czy naruszenie przez sąd powszechny przed 1 lipca 2015 r. przepisów procedury karnej, stanowiące bezwzględną podstawę odwoławczą, rodzi obowiązek uwzględnienia tego uchybienia poza granicami zaskarżenia i zarzutów, jeżeli w dacie rozpoznania środka odwoławczego to uchybienie straciło charakter przyczyny odwoławczej określonej w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. Rozstrzygnięcie problemu nastąpiło w oparciu o regułę kolizyjną mówiącą, że skutki uchybienia procesowego oceniać należy nie według ustawy obowiązującej w chwili jego zaistnienia, a obowiązującej w chwili rozstrzygania środka odwoławczego. Autor glosy poddaje częściowo krytycznej ocenie przyjęte przez Sąd Najwyższy rozwiązanie, wskazując na możliwe problemy interpretacyjne, jakie może rodzić w przyszłości jego zastosowanie, przedstawia własną interpretację przepisów wprowadzających zmiany do Kodeksu postępowania karnego uchwalone ustawą z dn. 27 września 2013 r., Dz. U. 2013, poz. 1247 oraz rozważa możliwość konwersji uchybienia o bezwzględnym charakterze odwoławczym we względną podstawę odwoławczą, które sąd rozpoznający środek zaskarżenia mógłby uwzględniać ex officio.