Zeszyt 2/2016 

Od redakcji

W drugim zeszycie „Czasopisma Prawa Karnego i Nauk Penalnych”, w jubileuszowym, dwudziestym roku funkcjonowania Czasopisma publikujemy cztery opracowania naukowe poświęcone najnowszym zmianom w prawie karnym materialnym i procedurze karnej, wynikającym z uchwalenia w dniu 11 marca 2016 r. dwóch ustaw nowelizujących Kodeks karny i Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 2016, poz. 428 i 437), które weszły w życie 15 kwietnia 2016 r. Andrzej Zoll omawia zmiany dotyczące środków probacyjnych. Mikołaj Małecki stara się odpowiedzieć na pytanie, co zmienia nowelizacja art. 37b k.k., przewidującego instytucję tzw. sekwencji kar. Marcin Byczyk poddaje analizie prawnokarne konsekwencje uchylenia art. 59a k.k., który przewidywał możliwość umorzenia postępowania karnego po pojednaniu się sprawcy czynu zabronionego z pokrzywdzonym, zwracając uwagę na problem zniesionej społecznej szkodliwości czynu zabronionego. W opracowaniu poświęconym nowelizacji przepisów postępowania karnego Paweł Czarnecki analizuje wprowadzoną do nowego rozdziału 55a Kodeksu postępowania karnego dyskusyjną instytucję skargi do Sądu Najwyższego na wyrok sądu odwoławczego. W bieżącym zeszycie publikujemy również artykuły poświęcone kryteriom przypisania skutku w prawie karnym, statusowi płodu ludzkiego, wpływowi działalności artystycznej na ocenę stopnia społecznej szkodliwości czynu zabronionego oraz interpretacji znamion przestępstwa biernej korupcji gospodarczej (art. 296a § 1 k.k.), a także dwie glosy do orzeczeń Sądu Najwyższego. Zachęcając do lektury niniejszego zeszytu, zapraszamy przedstawicieli nauki prawa karnego i praktyków wymiaru sprawiedliwości do dyskusji na łamach „Czasopisma Prawa Karnego i Nauk Penalnych” o aktualnych oraz kontrowersyjnych zagadnieniach tworzenia, interpretowania oraz stosowania prawa karnego materialnego, procedury karnej i prawa karnego wykonawczego”.

 

• Andrzej Zoll - Zmiany w zakresie środków probacyjnych (ustawa nowelizująca Kodeks karny z 11 marca 2016 r.)
  

środki probacyjne, warunkowe umorzenie postępowania karnego, warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności, nowelizacja prawa karnego

Artykuł dotyczy nowelizacji wybranych przepisów o warunkowym umorzeniu postępowania karnego i warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności, wprowadzonych ustawą z 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2016, poz. 437). Autor pozytywnie ocenia zmiany wprowadzone do treści art. 67 § 3 zd. 2 k.k. oraz dodanie do art. 76 § 2 k.k. regulacji dotyczącej zatarcia skazania w wypadku środka zabezpieczającego. Autor omawia błędy i wynikające z nich kontrowersje w zakresie znowelizowanego art. 37b k.k., art. 67 § 3 zd. 1 k.k., art. 75 § 3a k.k., art. 75a § 1 k.k. oraz art. 76 k.k., a także wskazuje na potrzebę zmian, których ustawodawca nie zdecydował się uchwalić. W szczególności wyraża pogląd, że art. 75a k.k., określający instytucję zamiany kary pozbawienia wolności na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, powinien zostać uchylony.

• Mikołaj Małecki - Co zmienia nowelizacja art. 37b k.k.?

sekwencja kar, warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności, reguły wykładni prawa, nowelizacja prawa karnego

W artykule została omówiona instytucja jednoczesnego orzekania kary pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności określana jako sekwencja kar, wprowadzona do art. 37b Kodeksu karnego ustawą z dn. 20 lutego 2015 r. (Dz.U. poz. 396), w kontekście nowelizacji prawa karnego ustawą z dn. 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 437), w wyniku której do treści art. 37b k.k. zostało dodane nowe zdanie głoszące: „Przepisów art. 69–75 nie stosuje się”. Przeprowadzone analizy zostały oparte na metodzie analizy dogmatycznej w prawie karnym, a także metodzie analizy krytycznej w zakresie spotykanych w nauce prawa karnego poglądów na temat art. 37b k.k., uwzględniając ustalenia z zakresu teorii prawa, w szczególności koncepcję normatywności znaczenia i języka dyskutowaną przez filozofów języka oraz zjawiska redundancji semantycznej i superfluum na gruncie Kodeksu karnego. Pomocniczo została wykorzystana metoda uwzględniająca rolę dewiacji semantycznych w analizach lingwistycznych. W rezultacie przeprowadzonych rozważań zarysowano, iż sekwencyjna kara pozbawienia wolności orzekana na podstawie art. 37b k.k. w żadnym przypadku nie mogła być warunkowo zawieszana na okres próby przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 11 marca 2016 r., tj. przed dniem 15 kwietnia 2016 r. Począwszy od 15 kwietnia 2016 r. sekwencyjna kara pozbawienia wolności wymierzana na podstawie art. 37b k.k. może zostać warunkowo zawieszona na okres próby na podstawie art. 60 § 5 k.k., którego to przepisu nie zawiera klauzula: „Przepisów art. 69–75 nie stosuje się”.

• Marcin Byczyk - Uchylenie art. 59a k.k. a zagadnienie „zniesionej społecznej szkodliwości czynu zabronionego”

umorzenie kompensacyjne, pojednanie się z pokrzywdzonym, społeczna szkodliwość czynu zabronionego, nowelizacja prawa karnego

Artykuł problematyzuje kwestie reformy polskiego Kodeksu karnego w zakresie tzw. umorzenia postępowania karnego ze względu na pojednanie się pokrzywdzonego i sprawcy czynu zabronionego. Taka możliwość została wprowadzona do Kodeksu karnego z dniem 1 lipca 2015 r. w nowo dodanym art. 59a k.k. Nowelizacja ta została jednak uchylona ustawą z dnia 11 marca 2016 r. ze skutkiem na dzień 15 kwietnia 2016 (Dz.U. 2016, poz. 437). W uzasadnieniu uchylenia tego przepisu po tak krótkim czasie posłużono się argumentami, które trudno uznać za zrozumiałe. Ich bliższa analiza ukazuje, iż uchylenie art. 59a k.k. jest przejawem populizmu penalnego. Niezależnie od wskazanych braków argumentacyjnych, celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, czy w stanie prawnym po 15 kwietnia 2016 r. jest możliwe umorzenie postępowania karnego w przypadku przestępstw o niewielkim ciężarze gatunkowym ze względu na pojednanie się sprawcy czynu zabronionego z pokrzywdzonym. Analiza dogmatyczna i teoretycznoprawna przeprowadzona w artykule doprowadza do wniosku, iż jest tak faktycznie. Podstawą tego wniosku jest konstatacja, iż analizowany czyn nie charakteryzuje się już społeczną szkodliwością w stopniu wyższym niż znikomy. Stąd też, wbrew populistycznym zamierzeniom ustawodawcy nowelizującego Kodeks karny w marcu 2016 r. stan prawny w omawianym zakresie nie uległ zmianie – zmianie uległa jedynie podstawa prawna umorzenia postępowania karnego ze względu na pojednanie się sprawcy czynu zabronionego o niewielkim ciężarze gatunkowym z pokrzywdzonym.

• Paweł Czarnecki - Skarga na wyrok sądu odwoławczego. (Non)sens nowego rozdziału 55a Kodeksu postępowania karnego?
  

apelacja, kasacja, postępowanie odwoławcze, nadzwyczajne środki zaskarżenia, skarga, wyrok sądu odwoławczego, kontradyktoryjność, Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego, nowelizacja postępowania karnego

W artykule przedstawiono nadzwyczajny środek zaskarżenia, jakim jest skarga do Sądu Najwyższego na wyrok sądu odwoławczego, uchylający wyrok sądu pierwszej instancji i przekazujący sprawę do ponownego rozpoznania. Środek ten został opisany w rozdziale 55a Kodeksu postępowania karnego, a wprowadzono go ustawą nowelizującą z dnia 11 marca 2016 r. (Dz.U. 2016, poz. 437). Autor zwraca uwagę na specyfikę skargi, wymogi zastosowania tej regulacji, tryb jej rozpoznawania oraz na skutki procesowe wejścia w życie nowych przepisów w dniu 15 kwietnia 2016 r. W artykule zwrócono uwagę na niespójności i niekonsekwencje ustawodawcy w odniesieniu do nieprzemyślanej i niespójnej nowelizacji przepisów procesowych, która ponownie zmienia model postępowania karnego, a w szczególności zwiększa ryzyko przewlekłości postępowania karnego.

• Marcin Lipski - Kolizja odpowiedzialności za przestępny skutek w przypadku współdziałania wielu osób w procesie leczenia
  

kolizja odpowiedzialności, współdziałanie w procesie leczenia, kryteria obiektywnego przypisania skutku

Artykuł poświęcony jest zagadnieniu odpowiedzialności karnej za błędy medyczne w przypadku współdziałania wielu osób w procesie leczenia. Rozważania dotyczą w szczególności wybranych zagadnień odpowiedzialności karnej za przestępstwa skutkowe oraz kwestii obiektywnego przypisania skutku. Szczególny nacisk położony został na przypadki kolizji odpowiedzialności za skutek w sytuacjach współdziałania wielu osób w procesie leczenia. Zagadnienie to zostało przedstawione zarówno w ujęciu teoretycznym, jak i praktycznym, w oparciu o przykłady pochodzące z praktyki polskich sądów powszechnych. W artykule została podjęta próba opracowania kryteriów, na podstawie których możliwe jest rozstrzygnięcie przypadków kolizji odpowiedzialności za przestępny skutek. Kluczowa dla rozstrzygnięcia kolizji jest ocena istotności naruszenia reguł postępowania z dobrem prawnym oraz odniesienie się do cech podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych. Znaczenie w tym zakresie może mieć w szczególności fakt pełnienia funkcji kierowniczej w danym podmiocie leczniczym, posiadanie określonej specjalizacji czy też wysoki poziom doświadczenia zawodowego w danej dziedzinie medycyny. Nie bez wpływu na stopień przyczynienia się do powstania skutku pozostają także okoliczności o charakterze przedmiotowym. Znaczenie może mieć w szczególności fakt, że popełnienie błędu było wynikiem naruszenia normy postępowania przy wykonywaniu procedury rutynowej, niewymagającej posiadania specjalistycznej wiedzy medycznej.

• Michał Derek - Nieumyślne spowodowanie śmierci płodu ludzkiego w świetle etyki i polskiego prawa karnego

nieumyślne spowodowanie śmierci, ochrona życia w fazie prenatalnej, bioetyka, źródła prawa karnego, funkcje prawa karnego

Tekst porusza kwestię kryminalizacji czynów skutkujących śmiercią płodu ludzkiego. Autor wskazuje na filozofię oraz etykę jako podstawy dla określenia pozycji prawnej istoty ludzkiej w fazie prenatalnej. W tym celu zostają przedstawione poglądy etyczne reprezentujące znaczące stanowiska w sporze o status moralny płodu. Następnie przywołany zostaje standard ochrony płodu ludzkiego wynikający z Konstytucji RP i prawa międzynarodowego oraz obowiązujące przepisy polskiego prawa karnego. Autor komentuje stanowiska uznające konieczność rozszerzenia ochrony istoty ludzkiej w fazie prenatalnej i wykazuje, że narzędziem służącym temu celowi powinno być prawo karne. Argumentów dostarczają etycy i filozofowie wskazujący na zależność między statusem płodu a zakresem karalności pozbawienia jego życia. De lege ferenda postuluje się kryminalizację każdego czynu nieumyślnego, który powoduje śmierć płodu ludzkiego, z wyjątkiem popełnienia takiego czynu przez matkę dziecka.

• Mariusz Kusion - Działalność artystyczna a ocena stopnia społecznej szkodliwości czynu

społeczna szkodliwość czynu, kwalifikacja prawna czynu, działalność artystyczna

W artykule podjęto próbę oceny, czy popełnienie czynu zabronionego w ramach działalności artystycznej może wywierać wpływ na ocenę stopnia społecznej szkodliwości tego czynu. Wykazano, że działalność artystyczna nie stanowi sui generis przesłanki do oceny stopnia karygodności czynu, ani tym bardziej nie przesądza z góry o jego znikomości. Nie znaleziono podstaw do twierdzenia, że wsparcie artystycznego przedsięwzięcia przez administrację publiczną (np. finansowo, organizacyjnie) determinuje znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu. Stwierdzono, że również właściwości i warunki osobiste sprawcy (np. to, że jest artystą) nie powinny mieć wpływu na ocenę stopnia społecznej szkodliwości czynu. Zanalizowano kodeksowe okoliczności oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu z art. 115 § 2 k.k. w kontekście realiów działalności artystycznej. Stwierdzono, że fakt popełnienia czynu zabronionego w ramach ekspresji artystycznej stanowi cechę indywidualizującą dany czyn, która konkretyzuje kodeksowe przesłanki, a zatem rzutuje na ocenę stopnia społecznej szkodliwości czynu.

• Michał Wantoła - Odpowiedzialność przedsiębiorców będących osobami fizycznymi oraz osób przez nich zatrudnionych za przestępstwo biernej korupcji gospodarczej (art. 296a § 1 k.k.)

korupcja gospodarcza, działalność gospodarcza, przedsiębiorca, szkoda majątkowa, czyn nieuczciwej konkurencji, niedopuszczalna czynność preferencyjna

W artykule podjęty został problem katalogu podmiotów mogących ponosić odpowiedzialność karną za przestępstwo biernej korupcji gospodarczej (art. 296a § 1 k.k.). Autor stawia pytanie o możliwość uznania za „jednostkę organizacyjną wykonującą działalność gospodarczą”, o jakiej mowa w tym przepisie, struktury organizacyjnej wykorzystywanej przez przedsiębiorcę jednoosobowego (przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną) do prowadzenia działalności gospodarczej. Odpowiedź na nie umożliwia w dalszej kolejności wskazanie, czy taki przedsiębiorca albo osoby przez niego zatrudnione mogą zostać pociągnięte do odpowiedzialności karnej na zasadzie art. 296a § 1 k.k. Podstawową metodą stosowaną w artykule jest wykładnia językowa art. 296a § 1 k.k. Jej wyniki zostały zweryfikowane w oparciu o wykładnię systemową i funkcjonalną. Autor formułuje również postulat de lege ferenda w kierunku odpowiedzialności osób związanych z przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną stosunkiem pracy, umowy zlecenia lub umowy o dzieło za przestępstwo biernej korupcji gospodarczej.

• Łukasz Juszczyk - Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 30 września 2015 r., I KZP 8/15

postępowanie karne, postępowanie przygotowawcze, małoletni, pokrzywdzony, przedstawiciel ustawowy

Sąd Najwyższy przyjął, że stosowanie zakazu reprezentacji małoletnich pokrzywdzonych przez ich rodzica jest uzasadnione nie tylko w tych postępowaniach karnych, w których drugi rodzic jest oskarżonym, ale także na etapie in rem, w którym drugi rodzic jest osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa na szkodę małoletnich dzieci. Teza ta jest niezasadna, a argumenty przywołane na jej poparcie – nieprzekonujące. Autor twierdzi, że orzeczenie może doprowadzić w praktyce do niepotrzebnego przedłużenia postępowania przygotowawczego.

• Marcin Janusz Szewczyk - Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 27 stycznia 2015 r., V KK 195/14

postępowanie karne, postępowanie odwoławcze, reformationis in peius, reguły ne peius

Przedmiotem glosy jest instytucja zakazu reformationis in peius. Autor aprobuje rozstrzygnięcie merytoryczne, poddając jednocześnie krytyce pogląd prawny Sądu Najwyższego, zgodnie z którym nie stanowi naruszenia zakazu reformationis in peius wprowadzenie do motywów orzeczenia sądu drugiej instancji negatywnej prognozy kryminologicznej wobec sprawcy, decydującej o braku możliwości skorzystania z instytucji probacyjnej w postaci warunkowego zawieszenia wykonania orzeczonej kary. Autor zwraca również uwagę, że analiza rozstrzygnięcia pod kątem naruszenia zakazu reformationis in peius powinna odbywać się w poszczególnych sektorach orzeczenia. Niepogarszanie globalnej sytuacji procesowej oskarżonego lub nawet jej polepszenie pozostaje bez wpływu na ocenę naruszenia zakazu reformationis in peius, jeżeli choćby w jednym z sektorów rozstrzygnięcia dokonano modyfikacji, która obiektywnie jest niekorzystna z punktu widzenia jego interesu procesowego.